Trong các bệnh lý không lây nhiễm nói chung, cao huyết áp (cao HA) nói riêng chế độ ăn, uống không lành mạnh là một trong những yếu tố nguy cơ cao cho các bệnh như rối loạn chuyển hóa, tăng lipide máu, cao HA, các bệnh lý về thận, tim mạch..Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi muốn đề cập đến thói quen ăn mặn nhằm giúp mọi người có thêm kiến thức để điều chỉnh chế độ ăn của mình, góp phần giảm nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm,  nhất là cao HA.

Hiện nay, ở Việt Nam nói chung, Phú Yên nói riêng mô hình bệnh tật đang có sự thay đổi, chuyển dịch từ mô hình bệnh tật của các nước chậm phát triển sang mô hình bệnh tật của các nước đan xen giữa đang phát triển và đã phát triển, trong đó bệnh cao HA đang gia tăng đáng kể.

Huyết áp là áp lực của máu tác động lên thành mạch do sức bóp của cơ tim đẩy một lượng máu vào hệ thống mạch máu. Áp lực này tùy thuộc vào các yếu tố như sức bóp của cơ tim, sự giãn nỡ của thành mạch máu, lượng máu được tống vào lòng mạch trong mỗi lần bóp, tốc độ vận chuyển của dòng máu và sức cản của của lòng mạch máu. Do đó, bất kỳ một yếu tố nào trong các yếu tố kể trên có biểu hiện bất thường đều có ảnh hưởng đến HA. Một vài ví dụ sau đây có thể giúp mọi người hiểu rõ cụ thể như sau: Xơ vữa động mạch sẽ giảm khả năng đàn hồi của mạch máu dẫn đến HA cao, mạch máu co mạnh cũng làm tăng HA hay nhịp tập tim nhanh mạnh tống máu nhiều vào lòng mạch trong khi mạch máu giãn nỡ không kịp thời (trong xơ vữa động mạch) cũng gây tăng HA, ăn mặn làm lượng máu gia tăng trong lòng mạch làm tăng áp lực thẩm thấu dẫn đến hậu quả kéo nước từ mô gian bào vào lòng mạch máu. Nhiều bệnh lý nội khoa khác như viêm cầu thận, đái tháo đường, rối loạn chuyển hóa...dần dần cũng dẫn đến biến chứng cao HA và có nhiều người bị cao HA nhưng không tìm được nguyên nhân.

Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ cũng như Hiệp hội Tim mạch thế giới cho thấy; khoảng 90% bệnh nhân bị cao HA không tìm được nguyên nhân, loại này được gọi là cao HA nguyên phát ( hay còn gọi là bệnh cao HA); 10% bệnh nhân cao HA là biến chứng do bệnh lý nội khoa khác, loại này được gọi là bệnh cao HA thứ phát (tăng huyết áp triệu chứng).

Hiện nay, trên phạm vi toàn thế giới nói chung, Việt Nam ta nói riêng và ngay cả Phú Yên số người bị cao HA đang có xu hướng tăng lên, đặc biệt độ tuổi bị tăng HA đang có xu hướng trẻ hóa, đây là vấn đề y tế công cộng cần phải được quan tâm.

Thành công trong điều trị cao HA tùy thuộc vào mức độ HA. Tuy nhiên, để khống chế tốt tình trạng HA cần phối hợp trị liệu trên cả ba lĩnh vực đó là: sử dụng thuốc do thầy thuốc chỉ định, chế độ dinh dưỡng hợp lý và luyện tập phù hợp. Như vậy chế độ ăn, uống hết sức quan trọng trong phòng ngừa và điều trị cao HA. Một chế độ ăn hợp lý là chế độ ăn vừa đủ thành phần dinh dưỡng cho cơ thể hoạt động và phát triển, vừa đảm bảo cân đối các vi chất dinh dưỡng cần thiết để cơ thể hoạt động với công năng tốt nhất và hiệu quả nhất. Chúng ta đều biết chế độ ăn quá nhiều đạm (Protide) là gánh nặng cho thận, gây xơ vữa mạch máu. Chế độ ăn nhiều muối là nguy cơ cao làm cao HA, và cao HA chính là nguyên nhân gây đột quỵ, tai biến mạch máu não, suy thận.

Ở Phú Yên là địa phương có nhiều danh lam thắng cảnh, đa văn hóa và giàu tiềm năng nhất là các loại nông hải sản. Ở Phú Yên, văn hóa ẩm thực hết sức phong phú, có thể điểm qua những món ăn nổi tiếng như; cá ngừ đại dương, sò huyết Ô loan, bánh tráng Hòa Đa, nước mắn Gành đỏ.... Trong cách ăn uống như vậy, vừa có cái hay nhưng cũng chứa đựng những nguy cơ cho sức khỏe, chẳng hạn như món cá ngừ đại dương nếu không đảm bảo có thể bị các bệnh lý về giun sán, bánh tráng nhúng rất dễ bị nhiễm ký sinh trùng đường ruột, món sò huyết chứa nhiều rủi ro bị sán lá gan.

Đặc biệt trong cách ăn ở Phú Yên có đặc điểm riêng biệt so với các vùng miền khác, cụ thể mỗi món ăn đều có nước chấm riêng của nó. Điểm sơ sơ qua, cứ mỗi bữa ăn bình thường cũng có trên 3 loại mắn khác nhau như mắm cà, mắm cá thu, mắm ruốc, và nước mắm là không thể thiếu được. Tôi có nhiều người bạn, họ không khỏi ngạc nhiên khi có quá nhiều loại mắm được dọn ra trên bàn ăn của mỗi bữa ăn. Anh bạn tôi là bác sĩ y khoa lại đang nghiên cứu về các bệnh lý liên quan đến hành vi cá nhân, nên anh ấy hỏi tôi về tỷ lệ người bị cao HA ở Phú Yên, sau khi biết anh ấy chỉ nói một câu “Ăn mặn kiểu này không cao HA mới là lạ”. Với câu nói này làm cho bản thân tôi không khỏi ray dứt về thói quen ăn mặn của của người dân tỉnh nhà.

Vì vậy, chúng tôi muốn khuyến cáo với tất cả mọi người hãy giảm bớt lượng muối hàng ngày trong bữa ăn của mình để tránh nguy cơ bị cao HA và một số bệnh lý khác liên quan đến ăn mặn. Mỗi ngày mỗi người chỉ ăn không quá 6g muối, nhưng chúng ta nên nhớ rằng bản thân trong mỗi loại thực phẩm đều có một lượng Natri clorua nhất định. Hay nói một cách dễ hiểu hơn, trong thực phẩm đều có chứa một lượng muối, vì vậy khi nêm nếm món ăn cần chú y đặc điểm này. Hơn nữa các thực phẩm được nuôi, trồng ở vùng nước mặn hay gần biển nồng độ muối trong các thực phẩm này đều cao hơn so với thực phẩm khác.

 Đơn giản hơn, chúng ta cần giảm số lượng các nước chấm trong mỗi bữa ăn, người nội trợ chú ý đừng “nặng” tay khi nêm nếm món ăn và người ăn chấm nhẹ vào chén nước chấm là ta đã giảm được lượng muối trong mỗi bữa ăn. Tất nhiên việc thay đổi vị giác khá khó khăn cho những người quen “chặt to, kho mặn” như người dân Phú Yên của chúng ta. Vì sức khỏe của bản thân, gia đình và cộng đồng hay giảm bớt lượng muối hàng ngày trong bữa ăn để giảm thiểu các bệnh lý không lây nhiễm nói chung, cao HA nói riêng.

BS Nguyễn Vinh Quang

  GĐ Trung tâm TTGDSK Phú Yên